Psychotrauma

Een schokkende gebeurtenis zoals een ongeluk of bedreiging, kan heel ingrijpend zijn. Niet alleen als je slachtoffer bent maar ook voor een hulpverlener of journalist. Dit kan tot uiting komen in klachten als stress, herbelevingen en nachtmerries; en in emoties als angst, verdriet en boosheid. Dit zijn normale reacties op een abnormale gebeurtenis.

Vaak nemen deze reacties vanzelf af in aantal en intensiteit. Maar als dit niet het geval is en de klachten je normale leven verstoren, dan kan er sprake zijn  van een post traumatische stress stoornis (PTSS).

Inhoud

Wat is een trauma ?

Een (psycho)trauma is een gevolg van een schokkende gebeurtenis. Een schokkende gebeurtenis  is een gebeurtenis die een hoog niveau van stress oproept en die je als “gevaarlijk” of extreem onplezierig ervaart, voor jezelf of iemand anders. Voorbeelden zijn een ongeluk, overlijden, scheiding, bedreiging, verkrachting, of langdurig pesten. Je hersenen en hormoonsystemen reageren hierop door zich voor te bereiden op overlevingsgedrag: bevriezen, vechten of vluchten. Je bent dan super alert op alles wat er gebeurt en wat gevaarlijk zou kunnen zijn. Je zintuigen en je geheugen staan op scherp. Je geheugen werkt ook anders: je ziet, hoort en ruikt en herinnert heel veel details. Deze details worden “ingeprent” in je geheugen, samen met de heftige emoties die je op dat moment ervaart, zoals angst en paniek. Deze ingeprente emotionele herinneringen worden niet gemakkelijk vergeten. Als deze hyperalerte toestand niet alleen optreedt tijdens de schokkende gebeurtenis zelf, maar ook later, als je iets hoort, ziet, ruikt of voelt dat je aan de gebeurtenis doet terugdenken, dan heb je een traumareactie.

Welke traumareacties zijn er ?

Traumareacties die je na een schokkende gebeurtenis kunt ervaren zijn o.a.:

Herbeleven
Je beleeft de nare gebeurtenissen steeds opnieuw: in je dromen (nachtmerries), maar ook overdag in je gedachten.

Vermijden
Je wilt niet meer aan de erge gebeurtenissen denken, omdat je bang bent dat je dan in paniek raakt, of heel boos of verdrietig wordt. Daardoor ga je dingen en situaties vermijden. Je gaat bijvoorbeeld niet meer naar de plek waar het gebeurd is. Of je wilt sommige mensen niet zien, omdat ze aan de gebeurtenis doen denken. Misschien gebruik je alcohol, drugs of kalmerende middelen om de heftige gevoelens niet te voelen.

Negatieve gedachten en gevoelens
Het kan zijn dat je geen zin meer hebt in dingen die je eerst leuk vond om te doen, of dat je minder contact wilt met andere mensen. Misschien schaam je je of denkt je dat de situatie jouw schuld is.

Spanning en onrust
Je krijgt last van emoties die je niet kunt stoppen zoals snel huilen of boos worden; of willen schelden of slaan. Je kunt last krijgen van snel en heftig schrikken van dingen, slecht kunnen concentreren of slecht slapen, bijvoorbeeld door nare dromen.

Het kan ook zijn dat je helemaal geen reacties krijgt, of dat de reacties later komen, soms weken of maanden na de gebeurtenis. Het kan zijn dat je zelf denkt dat alles oké is, maar dat anderen vinden dat je prikkelbaarder bent dan anders. Dit zijn allemaal normale reacties op een abnormale gebeurtenis.

Je gevoelens of reacties na een schokkende gebeurtenis hoeven niet altijd negatief te zijn. Je kunt ook positieve gevoelens ervaren. Misschien ben je wel dankbaar dat je mensen hebt kunnen redden. Je kunt hierdoor het gevoel hebben dat je ‘anders in het leven staat’. Je hebt heel wat meegemaakt en je kunt daardoor beter relativeren. Misschien beleef je je partner en kinderen op een andere manier, positiever en intenser. Ook dit zijn normale reacties op een abnormale gebeurtenis. 

Wat is traumaverwerking ?

Om het gevoel van onveiligheid, de angsten en andere problemen op te lossen, is verwerking nodig. Verwerking houdt in dat je orde brengt in wat je weet dat er feitelijk is gebeurd, en in je gedachten en gevoelens daarbij. Dat is nodig omdat door de hectiek op het moment zelf, veel aan je voorbij gaat. Bijvoorbeeld, een beslissing die je hebt gemaakt is anders uitgepakt dan je bedoeling was, en hierdoor voel je je schuldig en heb je last van nachtmerries. Door hierover te praten kun je inzicht krijgen in de omstandigheden van de gebeurtenis, bijvoorbeeld dat je in een fractie van een seconde de beslissing moest maken en dat je op dat moment niet kon weten of een andere beslissing wellicht beter zou uitpakken. Door dit inzicht kun je gaan accepteren dat je je best hebt gedaan, kun je jezelf gaan vergeven en je minder schuldig gaan voelen, waardoor ook de andere klachten afnemen.

Het is normaal dat je verwerking op een bepaald punt kan stagneren. Hiervoor kunnen meerdere oorzaken zijn.  Voor een goede verwerking is nodig dat je je veilig en rustig voelt en dat je voldoende energie hebt. Als er sprake is van spannende dingen op je werk of in je persoonlijke omgeving, dan kan dit een goede verwerking bemoeilijken. Het kan ook zijn dat  je in het verleden gedragspatronen hebt ontwikkeld die toen goed waren, maar die voor jou niet langer werken.  Bijvoorbeeld, misschien werkte het voor jou om “stoer te zijn” en dingen “weg te stoppen”. Echter, als je rugzakje met verborgen problemen te vol wordt dan werkt dit niet meer en zul je ander gedrag moeten ontwikkelen. Dit kan lastig en tijdrovend zijn en kan het verwerken van een actuele schokkende gebeurtenis vertragen.

Tips voor verwerking

De volgende tips kunnen je helpen de verwerking op gang te brengen en te houden:

  • Probeer een zo compleet mogelijk  beeld te krijgen van wat er feitelijk is gebeurd, in plaats van te blijven gissen of verder te piekeren over je vermoedens.
  • Probeer zo vlug mogelijk je dagelijkse bezigheden en routines op te pakken. Dit brengt je gevoel van veiligheid en controle terug.
  • Je gevoelens en emoties zijn normaal, laat ze toe.
  • Zoek steun bij mensen die je vertrouwt. Vertel ze waar je last van hebt.
  • Huilen kan opluchten. Je kunt beter je gevoelens uiten dan een gevecht leveren tegen je tranen.
  • Ga wandelen, fietsen of hardlopen. Het liefst in de natuur. Ook als je geen zin hebt. Buiten zijn en bewegen geeft positieve energie.
  • Neem geen alcohol, drugs of kalmeringsmiddelen. Dit lijkt even te helpen, omdat het je gevoelens verdooft. Maar deze middelen zijn ook verslavend. Het lost niks op en je krijgt er een extra probleem bij.
  • Zoek contact met mensen die hetzelfde hebben meegemaakt, ervaringsdeskundigen of lotgenoten.

Tips om je veerkracht te vergroten

Fit zijn
Als je lichamelijk en geestelijk fit bent ben je beter in staat om met stressvolle situaties om te gaan.

Je bent lichamelijke fit als je gezond eet, voldoende beweegt, voldoende slaapt en je je dag zo inricht dat je voldoende rustmomenten en tijd voor jezelf hebt. De sportschool en lifestyle cursussen kunnen je hierbij helpen.

Je bent geestelijk fit als je jezelf goed kent met je sterke en zwakke kanten en je normen en waarden, dat je je emoties kunt benoemen en je je gedragspatronen kunt herkennen. Het Trimbos instituut geeft tips en heeft apps om mentaal vitaal te worden.

Jezelf tot rust kunnen brengen
Je kunt jezelf fysieke rust brengen met ademhalingsoefeningen, bijvoorbeeld door je te bekwamen in Yoga. Soms helpt het om naar de sportschool gaan om overtollige adrenaline kwijt te raken.

Je kunt jezelf geestelijk tot rust brengen door in het hier en nu te leven.  “In het hier en nu leven”, klinkt zo eenvoudig. En dat was het ooit ook: toen je nog kind was. Baby’s, peuters en kleuters doen niet anders dan in het hier en nu leven. Maar als je ouder wordt, verleer je het. Terwijl de voordelen van leven in het hier en nu groot zijn: je gaat beter om met stress of somberheid, je geeft je grenzen beter aan, je ontspant gemakkelijker, krijgt een beter zelfbeeld en je leert genieten van kleine dingen. Het heeft zelfs een positief effect op lichamelijke klachten. Kortom, het is de moeite van het proberen waard.

Je kunt jezelf geestelijk tot rust brengen met Mindfulness technieken. Je leert dan om beter om te gaan met stress of somberheid, om je grenzen aan te geven, om je te ontspannen, je krijgt een beter zelfbeeld en je leert genieten van kleine dingen. Je zou de gratis Mindfulness app kunnen downloaden of een cursus kunnen volgen.

Goede vragen kunnen stellen
Bij een gesprek dat is bedoeld om iemand te helpen bij het verwerken van een schokkende ervaring, is het belangrijk dat geen verkeerde dingen worden gezegd. Een voorbeeld zijn uitspraken die onbedoeld beschuldigend kunnen zijn, zoals bij victim blaming. Bijvoorbeeld: “Waarom heb je niets gedaan om het te stoppen?!”; of: “Wie springt er dan ook tussen twee vechtende mensen in?!”. Als je zelf al twijfels hebt of je goed hebt gehandeld, en je je hierover schuldig voelt, dan is de kans groot dat een dergelijke opmerking je negatieve gevoel onbedoeld versterkt.

Om te leren goede vragen te stellen zou je het boekje Socrates op sneakers van Elke Wiss kunnen lezen. Andere tips zijn:

  • Luister actief en zonder oordeel.
  • Blijf weg van de vraag waarom iemand iets wel of niet heeft gedaan.
  • Geef ruimte aan de gevoelens van de ander.

Als je iemand anders tot steun wilt zijn, begin dan met je begrip en warmte te tonen. Help om de gebeurtenissen te ordenen door te vragen naar wat er chronologisch, als in een film, is gebeurd en zonder in diepte te gaan.  Als de feitelijke gang van zaken helemaal duidelijk is, vraag dan naar gedachten en gevoelens tijdens het gebeurde. Wat heeft de ander het meest geraakt, waar voelt deze zich misschien schuldig over. Probeer geen dingen te zeggen die eigenlijk zijn bedoeld om te troosten of om schuldgevoel weg te nemen – beperk je tot vragen stellen. Laat de ander via jouw vragen zelf ontdekken wat deze denkt en voelt, en dat een eventueel schuldgevoel misschien misplaatst is.

Anderen durven te betrekken
Jouw reacties raken ook de mensen in je omgeving. Een schokkende ervaring verwerken gaat daarom beter als je daarbij de mensen om wie je geeft actief betrekt. Dat vergt moed. Het is belangrijk dat je jouw kennis uit deze folder met hen deelt. Bijvoorbeeld, als je gedurende een gesprek een situatie van victim blaming signaleert, dan zou je kunnen uitleggen wat victim blaming is en met je doet, en hoe dit vermeden kan worden. Op eenzelfde manier zou je het stellen van “goede vragen” kunnen bespreken.

Het voelt ondersteunend als mensen in je omgeving hun begrip tonen voor wat je hebt meegemaakt en voor de onmogelijk keuzes die je hebt moeten maken. Het kan nog meer steun geven als je contact zoekt en praat met iemand die herkent en kan voelen wat jij hebt gevoeld, een ervaringsdeskundige of lotgenoot. Vergeet daarbij ook dieren niet. Dieren zoals een honden en paarden kunnen heel goed jouw gevoelens lezen en je veiligheid en warmte laten ervaren. Om deze reden worden deze dieren soms ingezet bij het behandelen van PTSS-klachten.

Een dagboek bijhouden
Ook een dagboek bijhouden of je memoires schrijven kan bijdragen aan je verwerking. Het kan een uitlaatklep zijn voor opgekropte emoties. Bij het schrijven neem je afstand van de traumatische situatie zelf en daardoor van de triggers die de situatie kan oproepen; en door het schrijven breng je orde in de chaos. Wat je nu met veel emotie opschrijft, kun je later teruglezen en dan met minder emotie herbeschouwen en een plaats geven in je leven. Je hoeft hiervoor geen poëtische volzinnen te schrijven. Elke notitievorm is goed.

Memoires kunnen daarnaast fungeren als een tijdmachine voor toekomstige generaties. Bijvoorbeeld memoires van holocaust slachtoffers halen de slachtoffers uit de schaduw en geven hen kracht, omdat ze staan voor alle mensen die hebben geleden tijdens de holocaust. Door te schrijven ontstaat ook het vermogen om jezelf te herscheppen, wat je gevoel van onvermogen en wanhoop kan verminderen.

Aangifte doen
Ben je doelwit van geweld, overweeg dan aangifte te doen. Dit vergt moed, maar het kan helpen bij je verwerking. En het zorgt er voor dat de dader op basis hiervan, nu of bij een volgende keer, kan worden gestraft.

Debriefen
Onder de noemer van traumapreventie worden er steeds vaker protocollen gehanteerd waarin na een schokkende gebeurtenis verplicht “moet” worden nagepraat. Het moment waarop dit gebeurt (direct na de gebeurtenis of op een later moment als je uitgerust bent) en de manier waarop dit gebeurt (met of zonder specialistische begeleiding) zijn bepalend of dit zin heeft, of dat het zelfs averechts werkt en je klachten verergert. Luister naar je gevoel en neem alleen deel als en zo lang je er een goed gevoel bij hebt. Je zou kunnen vragen om de behandeling van de kennis en tips in deze brochure op te nemen in het protocol.

Traumabehandeling met EMDR
Heb je last van herinneringen met heftige emoties dan zou EMDR kunnen helpen. EMDR werk als volgt: de psycholoog vraagt je om aan een pijnlijke herinnering te denken. Terwijl je de gebeurtenis voor je blijft zien, vraagt de psycholoog je om met je ogen zijn of haar vinger, of een lichtje, te volgen. Als bij toverslag worden hierdoor het beeld dat je voor je ziet en de sterke emotie daarbij, ontkoppeld. Als je vervolgens opnieuw het beeld oproept dan heb je niet meer zo’n sterke emotionele reactie. Vaak gebeurt dit al na 1 behandeling. De procedure kan worden herhaald voor al je traumatische herinneringen.  Let wel op, een succesvolle behandeling kan ruimte geven aan het naar voren komen van andere, tot dan toe verborgen, heftige problemen. Om deze reden is het aan te raden EMDR alleen onder begeleiding van een gekwalificeerde psycholoog uit te voeren. Lees hier meer.

Brochure traumapreventie

Download de Brochure traumapreventie.

Wat is PTSS ?

Soms gaan de klachten niet weg. Als de klachten langer dan 4 weken blijven en beperkend zijn voor je normale leven, kan er sprake zijn van een acute stress stoornis of een post traumatische stress stoornis (PTSS). Wat dit is en wat je er aan kunt doen staat voor patiënten in Thuisdokter.nl (en voor zorgprofessionals in GGZ Standaarden psychotrauma-en-stressorgerelateerde-stoornissen).

Sommige mensen die te maken hebben gehad met langdurige traumatisering kunnen last krijgen van complexe PTSS. Je hebt dan klachten die horen bij PTSS, plus problemen om je emoties te reguleren, problemen in relaties met anderen, en op het gebied van je zelfbeeld. Als door een behandeling je PTSS klachten afnemen heeft dat ook een positief effect op het reguleren van je emoties.

PTSS-reacties kunnen zelfs na vele jaren afwezigheid toch nog ineens opkomen. Bijvoorbeeld, een libanon-veteraan voelde zich na 40 jaar ineens niet meer veilig en ging zich ineens superalert gedragen. Zo wilde hij bijvoorbeeld niet meer met zijn rug naar de deuropening zitten. Een andere veteraan meldde dat als haar dochter midden in de nacht plotseling naast haar stond, ze de neiging had haar iets aan te willen doen. Dit soort plotselinge en heftige reacties kunnen tijdelijk zijn en weer vanzelf minder worden. Als de reacties langer dan 4 weken duren dan is het zaak hulp te zoeken.

Voorbeelden van PTSS

Voor praktische voorbeelden van traumatische klachten, hoe heftig die kunnen zijn en wat die kunnen doen met jou en je omgeving, bekijk de documentaire van Coen Verbraak: “Getekend, veteranen in therapie”.

Diagnose PTSS

Alleen een psycholoog, psychotherapeut of psychiater kan en mag vaststellen of jij PTSS hebt. Het is namelijk ook mogelijk dat je een andere stoornis hebt.

Je huisarts of je bedrijfsarts kan een verwijzing schrijven voor een diagnosestelling. Afhankelijk van de aard en ernst van je problemen kan hij je doorverwijzen naar de basis-ggz of de specialistische ggz.

Als je een verwijsbrief hebt valt het stellen van de diagnose PTSS onder je basis zorgverzekering.

Behandeling van PTSS

PTSS-klachten kunnen in het algemeen goed worden behandeld. Acute stressstoornis en enkelvoudige PTSS zijn behandelbaar in de basis-ggz. Complexe PTSS vereist een multidisciplinaire aanpak met soms een opname in een instituut voor specialistische ggz. Deze laatste zijn vaak gespecialiseerd in hulp aan bepaalde doelgroepen: veteranen, geüniformeerden, kinderen, enz.

Er is nog steeds veel onderzoek naar het behandelen van trauma’s. Bijvoorbeeld naar de inzet van een honden of paarden bij veteranen met PTSS.

Organisaties voor hulp en scholing

Je kunt meer informatie vinden op Internet, o.a.: